Prof. dr Miloš Ković: Fašizam je samo epizoda

Dan pobede i uopšte antifašistička borba za Srbe imaju vanrednu vrednost. Borba protiv fašizma je deo srpskog nacionalnog identiteta, bar od 27. marta 1941. To je potvrđeno ogromnim žrtvama koje su Srbi dali u borbi protiv fašista. Ali i to je bio samo momenat u mnogo dužem ratu koji mi kao „nacija logoraša“, kako nas je nazvao jasenovački logoraš Žarko Vidović, vodimo protiv onih koji odavno žele da nas istrebe. Fašizam je bio samo tren u viševekovnom procesu uništavanja „srpskih jeretika“ iza kojeg su stajali i danas stoje rimokatolička crkva, zapadnjačka „volja za moć“, arogantni stav da su Bog i istorija na njihovoj strani i da svojom “civilizatorskom misijom” među nama, varvarima, ispunjavaju Njegovu volju. Deus vult, kako su to svojevremeno govorili krstaški osvajači. Manje sistematski, ali vrlo istrajno, Srbe je istrebljivalo i Osmansko carstvo – kaže u velikom intervjuu za „Sremske“ istoričar i profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu Miloš Ković. – Ako pogledate malo dublje u istoriju, videćete da su Srbi vekovima bili (i još uvek jesu) ljudi “pogrešne vere”, “jeretici”. To su bili u Osmanskom i Habzburškom carstvu. Biti Srbin značilo je, bar od kraja 16. veka, biti pobunjenik, i zato je lako dolazilo do asimilacije onih koji su, primajući tuđu veru, sakrivali svoj srpski identitet. Verski fanatizam dve carevine, skopčan sa klasnim sukobima naročito primetnim na području austrijske Vojne Krajine, pripremili su teren za sve što se od 1941. do 1945. dešavalo Srbima u NDH, uključujući i Srem. Upravo genocid koji se tokom Drugog svetskog rata dogodio u NDH, na Kosovu i Metohiji, pogromi u Bačkoj, glavna su tema istorije Srba u Drugom svetskom ratu. To nisu sporovi između partizana i četnika, koji se čak i danas nameću. To nije ni pitanje o „srpskom fašizmu”, koji je upravo zahvaljujući delu takozvane „antifašističke“ javnosti nameće kao glavna tema. Njihov „antifašizam“ iscrpljuje se, u stvari isključivo u borbi protiv srpskog nacionalizma. Upravo onog koji se, počevši od 27. marta 1941, borio protiv fašizma. Na taj način, termin „antifašizam“ postao je, na veliku žalost, izvikan, pretvorio se u zloupotrebljenu frazu kojom se u političkoj propagandi služe sluge NATO pakta, kao legitimnog potomka fašista, koji iznova i iznova prebrojavaju naša “fašistička i antifašistička krvna zrnca”.

Stiče se utisak da smo, uprkos svemu što smo kao narod dali borbi protiv fašističkog osvajača, prinuđeni da iznova i iznova dokazujemo svoju ispravnost. Imamo li obavezu da to činimo, imaju li pravo da od nas to traže?

– Kao što je poznato, srpski oficiri, najviša crkvena hijerarhija, javne ličnosti, stotine hiljada građana na ulicama srpskih gradova, 27. marta 1941. godine odbili su bilo kakvu saradnju sa Hitlerom. To je bio direktan sukob srpskog patriotizma sa nemačkim nacizmom i italijanskim fašizmom. Sve su stavili na kocku i na njoj sve izgubili… sve osim obraza i časti. Činjenica jeste da nam i danas, nakon svega što smo od fašista i nacista pretrpeli samozvani „antifašisti“ najčešće na jaslama NATO osvajača, rado prebrojavaju krvna zrnca, tražeći makar prikrivene fašiste. Jer, evo, i njima su se, tokom 1990-ih, usprotivili „srpski nacionalisti“, baš kao i nacistima 1940-ih. To je ista pozicija u kojoj smo bili pre četiri godine, kada smo na stogodišnjicu Prvog svetskog rata, u kojem smo dali najveću žrtvu, bili optuživani da smo za taj rat krivi. Međutim, nije ovde pitanje da li neko ima ili nema pravo da nas prebrojava, razvrstava i osuđuje, već da li od optužbi koje dolaze i iz država nekadašnjih saradnica Hitlera kao što su Hrvatska i Mađarska, ili iz onih koje su, „pacovskim kanalima“ spasavale naciste, kao Vatikan, Britanija ili SAD, uopšte treba da se branimo? Lično smatram da je naša obaveza razumevanje svoje istorije, buđenje istorijske svesti, a ne politizirana rasprava sa onima sa kojima se zapravo ništa ne može raspraviti. Dati odgovor na pitanje ko je i zašto u Mitrovici ubio Savu Šumanovića znači dati odgovor na pitanje o korenu zla. Taj odgovor bio je, i još uvek jeste, sakriven. Pogledajte šta je decenijama pisalo na spomenicima postavljenim na srpskim stratištima širom nekadašnje NDH, koja je najvažnije srpsko iskustvo u Drugom svetskom ratu. Tek kada sa žrtava i ubica skinemo maske antifašista i fašista i kažemo da su žrtve bili Srbi, a zločinci hrvatske ustaše kojima je fašizam bio samo maska za nešto trajnije i starije, možemo reći da smo odgovorili na pitanje šta nam zaista znači i zašto nam je važna antifašistička tradicija.

Jedan ste od retkih patriotski usmerenih istoričara koji sa dosta razumevanja govori o partizanskom pokretu i potrebi konačnog stavljanja tačke na pitanje podela na partizane i četnike.

- Ta podela danas je potrebna samo srpskim neprijateljima. Ako ćemo pravo, epicentar srpskog narodnog ustanka 1941. bile su Krajina i Hercegovina. Partizanski ustanak počeo je kao zbeg, kao okupljanje Srba koji su braneći se od hrvatskih ustaša iznova ispunjavali Kosovski zavet. Treba pomno i iznova čitati Branka Ćopića. Ako pažljivo pogledate prirodu i tok ustanka u Krajini, Bosni i Hercegovini, videćete da tamo nije bilo tolike mržnje između partizana i četnika kao što je bilo u Srbiji i Crnoj Gori. Danas je ta podela važna istoriografska tema, ali je njena eksploatacija u dnevnopolitičke svrhe zloćudna i potencijalno opasna. Partizanska Krajina je svetla tačka u našoj nacionalnoj istoriji i tužno je što tako malo Srba shvata značaj ovog prostora za našu nacionalnu i antifašističku tradiciju.Život na granici, „na ljutoj krajini“ između carstava, jeste paradigma cele naše istorije. Rimokatolički kler u pravoslavnim Srbima, slobodnim vojnicima i seljacima Krajišnicima, koji iznad sebe priznaju samo cara, vidi šizmatike, dok mađarsko i hrvatsko plemstvo bezuspešno pokušava da ih ukmeti i podjarmi. Njihova pravoslavna crkva, njihove fruškogorske svetinje, činili su ih neobično samosvesnim i otpornim. Taj sukob između slobodnih srpskih seljaka-vojnika i plemstva trajao je kroz njihove potomke, sve do poslednjih ratova na području bivše Jugoslavije. Oni su se vekovima opirali “zapadnoj civilizaciji”, tuđim tradicijama i zavetima. Ta tradicija je, bez sumnje, deo i Narodnooslobodilačkog i Ravnogorskog pokreta.Mi smo imali dva antifašistička pokreta, ravnogorski i partizanski. Jedan je bio pro-zapadni, drugi pro-sovjetski. I jedan i drugi su imali momente iznuđene saradnje sa fašistima. Imamo Staljinov pakt sa Hitlerom, martovske pregovore iz 1943. i napade partizana na četnike tokom borbi sa ustašama oko Han Pijeska. Imamo i saradnju četnika sa Italijanima, koji su na taj način čuvali Srbe od fizičkog uništenja, naročito u NDH. Ako kao merilo istorijske pravednosti uzmemo saradnju sa fašistima i nacistima, teško da će iko biti nevin, uključujući naročito Vatikan, Engleze i SAD. Iz današnje perspektive, jasno je da su „pacovski kanali“, kojima su Vatikan, SAD i Britanija spasavali ustaše i naciste, jedna od ključnih tema srpskog 20. veka. Njihov glavni organizator, otac Krunoslav Draganović, mirno je živeo u Titovoj Jugoslaviji i sklopio oči 1983. u Sarajevu. Ta koalicija je, kako vidimo, živa i delatna i u našem vremenu. Moramo da istražimo i poreklo Titove antisrpske i antiruske politike. Po mom mišljenju glavna zagonetka čitavog srpskog dvadesetog veka ipak su Jasenovac, Jadovno, Prebilovci – genocid nad Srbima u NDH.

U Titovoj Jugoslaviji često se govorilo da smo u permanentnoj revoluciji, da ona stalno teče. Može li se isto reći i za fašizam, odnosno za njegove derivate i ishodišta?

Za razliku od pojedinih naroda iz okruženja, Srbi su Hitlera doživeli kao naslednika osvajača iz 1914. godine, što on u krajnjem i jeste bio. Tako se i izjašnjavao, a o tome možda najbolje svedoči njegova austrougarska mržnja prema Srbima, Rusima i, naravno, Jevrejima. Što se Srba tiče, 1941. ponovo su se suočili sa ubicama iz 1914. godine. Do 1941. neke od njih pokušavali su da učine svojom braćom. U zločinima NDH mi vidimo isti rukopis iz Mačve, Rađevine, Jadra, Bosne i Hercegovine, u kojoj je tokom Prvog rata pogubljeno blizu 300.000 Srba. Koncentracioni logori su samo nastavili ono što je započeto u logorima iz 1914-1918 u kojima su stradali Srbi, ali i Rusini, Rusi, pa i Italijani. Mathauzen, Terezin i druga stratišta, “civilizatori” su osnovali ne 1941. već nekoliko decenija ranije. Za Srbe najpre. Tu vidimo prvo ponavljanje.Superiorna tehnologija, kulturni rasizam, tobožnja civilizacijska nadmoć Zapada nad ostatkom Evrope, a pre svega u odnosu na Slovene, Srbe i Ruse ponajpre, zagovaranje „ujedinjene“ Evrope pod vođstvom Nemačke, sve to povezuje istoriju Prvog i Drugog svetskog rata, ali nas i neprijatno podseća na naše vreme. Hitler se u “Majn Kampfu” ne poziva na srpske nacionaliste i ruske komuniste, već na kolonijalno iskustvo Britanije u Indiji i Amerikanaca na Divljem Zapadu. Firer je nas, Evropljane, tretirao onako kako su liberalne države Zapada tretirale svoje vanevropske podanike po kolonijama. Hitler možda ima totalitarne sličnosti da Staljinom i Lenjinom, ali je on ideološki potomak Teodora Ruzvelta, Hjustona Stjuarta Čemberlena i Artura Gobinoa, tvoraca modernog evropskog rasizma, španskih konkvistadora i engleskih kolonizatora Divljeg Zapada koji su čitav kontinent oteli starosedeocima, istim onim koji i danas umiru u rezervatima kao stranci na sopstvenoj zemlji.Kada sve to znamo i kada podvučemo crtu, lako možemo uočiti zajednički imenitelj svih tih pohoda krstaša, konkvistadora, Habzburgovaca, Hitlera, Musolinija, američkih rasista i robovlasnika, klanova Klinton ili Buš. To je onaj stari krstaški poklič Deus vult, koji podrazumeva da je to volja Božija, da je Bog na njihovoj strani, na strani sile i zločina. Kolonizatorski, misionarski žar, ničeovska volja za moć je u centru svega. To je želja da vam se uzme sva vaša sirotinja, zemlja, imovina, deca koja će vas se postideti i početi da ispovedaju tuđe zavete i religije… To je glavna tema srpskog antifašizma. U to je pucao Gavrilo Princip, protiv toga su se borili Mišić, Stepa, Bojović i Putnik. Protiv toga su se borili četnici, tome su na put stali i partizani. To nam je ostavljeno u nasledstvo. Kada to razumemo, probudiće se i obnoviti naša moralno-istorijska, nacionalna svest.